1 Mayıs'ın Kökeni Ve Sık Tekrarlanan Yanlışlar / Ergün İşeri
1 Mayıs'ın kökeni ve sık tekrarlanan yanlışlar / Ergün İşeri
1 Mayıs yaklaşıyor ve muhtemelen birçok yerde 1 Mayıs’ın tarihi hakkında yazılar yayınlanıyor veya yayınlanmakta. Bunların önemli bir kısmında bir hata uzun yıllardır sıklıkla tekrarlanıyor.
Kimse üzerine alınmasın, Yıldırım Koç, 2002 yılında yayınlanan makalesinde(i) bunu anlatıncaya kadar aynı hatayı yapmış bir kişi olarak bunları yazıyorum.
Bu hata 1886 yılında Chicago’daki “McCormick Harvesting Machine Company”e ait McCormick Reaper Works’deki (biçerdöver fabrikası) grev ile başlayan ve 4 işçi önderinin idam edilmesiyle sonuçlanan olaylar dizisi ile 1 Mayıs arasında doğrudan bağ kurulmasıdır.
1980’den başlayarak bildiri, makale, konuşma metni, duvar gazetesi, broşür vb. yayın aracıyla bu hatanın yayılmasında katkım olduğu için üzgünüm.
Böyle bir yazıyı hazırlamamın nedeni ise yine kendi yaptığım bir hatanın düzeltilmesine katkı verme çabasıdır. DİSK tarafından yayınlanan “sabahın sahibi var” başlıklı kitapta 1 Mayıs’ın tarihiyle ilgili kısım aynı hatayı tekrarlamaktaydı. “Chicago’daki gösterilere yarım milyon işçi katıldı. İşçiler sokağa çıkmaya 3 Mayıs’ta da devam ettiler. Aynı gün McCormick’e ait fabrikadan atılan işçiler ve grevde olan işçiler de miting yaptılar.”(ii)İkinci baskının hazırlığı sırasında gerekli düzeltmenin yapılabilmesi için müdahale etme olanağı bulamamış olmam dolayısıyla kendimi suçlu hissediyorum. Bu hatanın kısmen DİSK’in 14. Genel Kurul Çalışma Raporu’nda giderilmiş olması tek teselli olarak kaldı.
Aslına bakılırsa hemen hemen tüm orijinal kaynaklara erişilebilir olduğumuz bir zamanda bile bu hatanın tekrarlanıyor olması, olayın artık bir tür mitolojik öyküye dönüşmüş olmasıyla izah edilebilir.
Oysa o dönemin tanıkları ve yön veren aktörlerinin yazılarının hiçbirinde bu iki olay arasında bir ilişki kurulmamış, hatta Chicago olayı anılmamıştır. Tipik bir örnek, Rosa Lüksemburg’un 1894 yılında yazdığı 1 Mayıs’ın kökeni nedir? başlıklı makalesidir.(iii)
8 saatlik işgünü mücadelesi ve 1 Mayıs 1886 genel grevi
Kapitalizmin emek sömürüsünün en önemli unsurlarından biri, uzun çalışma saatleri olmuştur. Kapitalistlere her şeyi serbest bırakan ama emekçileri köleleştiren ünlü liberalizm, 7-8 yaşındaki çocuklar dahil işçileri günde 16 saati aşan sürelerde çalıştırmıştır.
1810’lu yıllardan beri işçiler ve önderleri çalışma sürelerinin kısaltılması talebiyle çalışmalar yürütmüştür. Günümüzdeki anlamıyla 8 saatlik işgünü kavramı ilk kez Robert Owen tarafından 1817 yılında İngiltere'de dile getirilmiştir.
Ütopik sosyalistlerden Owen’in, 8 saat çalışma, 8 saat eğlence ve 8 saat dinlenme olarak oluşturduğu formül, hızla yaygınlaşan bir slogana dönüşmüştür.
8 saatlik işgünü mücadelesi 1880’li yılların ortalarında birçok ülkede olduğu gibi Kuzey Amerika’da giderek yoğunlaşmıştır. İki ayrı örgüt, Birleşik Devletler ve Kanada Örgütlü Meslekler ve Emek Birliği Federasyonu (FOTLU) ile Emek Şövalyeleri (KofL)8 saatlik işgünü için belirli aralıklarla yaygın işçi gösterileri, genel grevler düzenlemişlerdir.
Uluslararası İşçi Derneği (International Workingmen’s Association, IWA) diğer adıyla 1. Enternasyonal’in 1866 yılında Cenevre’de yapılan kongresinde, Amerikalı işçilerin bu mücadelesine atıfta bulunularak, 8 saatlik işgünü tüm dünya işçilerinin ortak bir talebi olarak kabul edilmiş ve savunulmaya başlanmıştır.
Verilen zorlu mücadeleler sonucunda 8 saatlik işgününe ilk ulaşan ülke bugünkü adıyla Amerika Birleşik Devletleri olmuş ve 1868 yılında bir yasa çıkarılmıştır. Ancak bu yasa tam anlamıyla uygulanmamış ve bu nedenle de bütün işçi örgütlerinin temel hedeflerinden biri olarak kalmayı sürdürmüştür.
FOTLU tarafından gündeme getirilen 1 Mayıs 1886’da genel grev yapılması çağrısı yeni bir dönemin başlangıcı niteliği kazanmıştır. Bu bir anlamda geleceğin 1 Mayıs’larının müjdecisi olmakla birlikte ABD özelinde sendikal örgütlenmenin biçimlenmesini de belirlemiştir.
FOTLU, 1 Mayıs 1886 yılında sekiz saatlik işgünü için ülke genelinde grev ilan etmiş ve bu eylem için dönemin en büyük işçi örgütlenmesi olan (700.000 üyesi olduğu belirtilmektedir) Emek Şövalyeleri’ne öneri götürmüştür.
Emek Şövalyeleri bu çağrıya yanıt vermemiş ancak üyelerinden ve bölge örgütlerinden gelen sekiz saatlik işgünü için genel greve katılım konusundaki yazı ve öneriler üzerine örgütün genel merkezi bir durum değerlendirmesi yapmıştır. Emek Şövalyeleri’nin başkanı, kendi deyimleriyle Büyük Usta İşçi (Grand Master Workman) T. V. Powderly, daha sonra yazdığı anılarında, bu yöndeki talepleri bir tehlike olarak değerlendirdiğini yazmıştır. Bu yaklaşımla 13 Mart 1886 tarihinde gizli bir genelge yayınlayarak, genel greve katılmamaları için örgütünün alt birimlerine göndermiştir.(iv)
Bu genelgede, Emek Şövalyeleri’in Genel Kurulu’nda (Assamble) sekiz saatlik işgünü konusunda bir kararının olmadığı belirtilmiştir. Powderly FOTLU’ya resmi bir yanıt vermezken, gazetelere yaptığı bir açıklamada Emek Şövalyeleri’nin sekiz saatlik işgünü diye bir gündemleri olmadığını belirtmiştir.(v)
Oysa Emek Şövalyeleri’nin kurulduğu 1869 yılından itibaren, çalışma sürelerinin kısaltılması ve özellikle Uluslararası İşçi Derneği Kongresi’nde (1. Enternasyonal) de kabul edilen 8 saatlik işgününü desteklediği bilinmektedir. Bu durum Emek Şövalyeleri’nin üyeleri arasında şaşkınlık yaratmıştır.
FOTLU, resmi olarak Emek Şövalyeleri’nden bir destek alamamış olmasına rağmen, 1 Mayıs 1886 genel grevinin hayata geçirilmesi için yoğun bir çalışma yürütmüş, liderliği karşı çıksa da Emek Şövalyeleri üyeleri yaygın olarak bu greve destek vermiştir. Bütün büyük kentlerde yüzbinlerce işçinin katılımıyla grevler, yürüyüşler, mitingler düzenlenmiştir.
ABD’nin tüm sanayi kentlerini saran grev ve gösterilerde her hangi bir çatışma veya günümüzün yaygın medya söylemiyle “olay” yaşanmamıştır.
Powderly anılarında, 1886 yılının sonunda yapılan olağan genel kurulda, “1 Mayıs’ta greve karşıydım, çünkü biliyordum ki hiçbir işçi veya çalışan bunun için hazır değildi.” Powderly, işgününün süresinin 10 saatin altına inmesinin, iş ortamı için uygun olmadığı görüşünü savunmuştur.
Powderly daha sonra göçmen işçilerle ilgili bir devlet dairesinde görevli olarak yaşamının kalan yıllarını geçirmiştir.
Küçük bir federasyon olan FOTLU 1886 yılı sonunda adını değiştirmiş, Amerikalı Emek Federasyonu (American Federation of Labor AFL)’na dönüşmüş, Emek Şövalyeleri’nin üyelerinin önemli bir kısmının da katılımıyla kısa sürede en büyük işçi örgütü haline gelmiştir.
AFL’nin 1888 yılında St Lois kentinde yapılan kongresinde, 8 saatlik işgünü için mücadeleye devam edilmesi ve 1890 yılının 1 Mayıs’ında genel grev yapılması kararlaştırılmıştır.
Uluslararası işçi sınıfı eylemi olarak 1 Mayıs
AFL başkanı Samuel L. Gompers, federasyonun 1 Mayıs 1890 kararını yaygınlaştırmak amacıyla 14 Temmuz 1889 tarihinde ilk toplantısını yapacak Sosyalist Enternasyonel’e bir mesaj göndermeye karar vermiştir. Bu kararını Hugh McGregor ile tartışmış ve sonuçta yazdığı mektubu McGregor ile Paris’e göndermiştir. AFL, genel grevin nasıl yapılacağını da ayrıntılı biçimde planlamış ve bunu da iletmiştir.
20 ülkeden sendika ve siyasi parti temsilcilerinin katılımıyla yapılan Sosyalist Enternasyonal (2. Enternasyonal)’in kuruluş kongresinde AFL’nin önerisi, Amerikan Sosyalist İşçi Partisi temsilcisi J. F. Busche ve Lavinge tarafından sunulmuştur.
Yapılan oylama sonucunda, AFL’nin 1888 kararına atıfta bulunarak tüm ülkelerde ve şehirde 8 saatlik işgünü için 1 Mayıs 1890 tarihinde grev ve gösteriler yapılması kararı alınmıştır. Karar metninin tamamı şu şekildedir:
"Tüm ülkelerde ve kentlerde aynı zamanda, üzerinde anlaşma sağlanan aynı günde işgününü sekiz saate yasal olarak indirmek için işçilerin kamu yetkililerinin karşısında güçlerini göstermeleri ve Paris Uluslararası Kongresi'nin diğer kararlarının uygulanması için belirli bir tarihte büyük bir uluslararası gösteri örgütlenecektir.
Amerikan Emek Federasyonu'nun 1888 Aralık'ında St.Louis'de düzenlenen kongresinde 1 Mayıs 1890 tarihinde benzer bir gösterinin düzenlenmesine daha önceden karar verilmiş olduğu göz önüne alınarak, uluslararası gösteriler için de bu tarih kabul edilecektir.
Değişik ülkelerin işçileri kendi ülkelerinin özel durumlarının ortaya çıkardığı koşullara göre bu gösteriyi gerçekleştireceklerdir.” (vii)
1890 yılında Avrupa’da yaygın işçi mitingleri düzenlenirken ve Amerika Birleşik Devletleri’nde AFL başkanının önerisiyle Marangozlar Sendikası tarafından ilan edilen ve diğer sendikalarca desteklenen karar doğrultusunda genel grev yapılmıştır.
İkinci Enternasyonal’in 1891 yılında Brüksel’de yapılan kongresinde, 8 saatlik işgünüyle birlikte çalışma koşullarının düzeltilmesi ve uluslararasında barışın sağlanması da 1 Mayıs talepleri olarak sıralanmıştır.
1 Mayıs artık uluslararası düzeyde bir işçi günü haline gelmiş, her yıl genişleyerek dünyanın her köşesinde çeşitli eylem ve etkinliklerle gündeme gelen bir mücadele alanı olmuştur.
Chicago komplosu ve önemi
ABD işçi hareketi tarihinde Haymarket kıyımı vb. gibi isimlerle anılan olaylar ise bütün bu gelişmelerden bağımsız bir süreç yaşamıştır.
McChormick fabrikasındaki grev Şubat ayından beri devam etmektedir. 3 Mayıs’ta grevdeki işçilere karşı grev kırıcılar ve polis tarafından saldırı düzenlenmiş, bu saldırı sırasında kimi kaynaklara göre 4 kimi kaynaklara göre ise 6 işçi yaşamını yitirmiştir.
Chicago o dönem, anarşist, sosyalist her renkten sol akımların yaygın olarak örgütlü olduğu bir kenttir. Bu olayın protesto edilmesi için 4 Mayıs’ta Haymarket Meydanı’nda miting düzenlenmesi kararı alınmıştır. Gazete ilanları verilmiş, bildiriler yayınlanmıştır.
Bastırılan bir bildirilerdeki “silahlan” ifadesinin çarpıtmaya açık olduğu fark edilmiş ve dağıtılmadan imha edilmiştir. Sonradan bazı bildirilerin daha önceden dağıtıma çıktığı veya polisin eline geçtiği öğrenilmiştir.
İşçi önderleri her türlü provokasyon girişimine karşı tüm önlemleri almaya çalışmışlar, yapılan konuşmalarda da temkinli bir dil kullanmışlardır. Fakat olayı baştan itibaren kurgulayanlar için bütün bu girişimler boşuna bir çaba niteliği taşımıştır.
Akşam yapılan mitingin bitiminden sonra işçiler dağılırken, polislerin bulunduğu yere bir bomba atılmıştır. Bir polis şefi yaşamını yitirmiştir. Ardından işverenlerin kiralık katilleri ve polislerin saldırısı üzerine çatışma çıkmıştır. Bu çatışmada 7 polis ve 4 işçi ölmüştür.
Olayın hemen ardından büyük bir karalama kampanyası ve tutuklamalar başlatılmıştır. Yargılanan işçi önderlerinin çoğunluğunun anarşist olmalarına ve simge olarak siyah bayrak kullanmalarına rağmen yapılan tüm çizimlerde işçiler şeytan görünümlü ve ellerinde kızıl bayrak tutarak resmedilmiştir.
Tüm mahkeme sürecinde sağlam bir duruş sergileyen Albert Parsons, August Spies, Adolph Fischer ve George Engel ne yazık ki idam edilmiştir. Louis Lingg ise idamların infazından önce hücresinde intihar etmiştir.
Chicago olayının önemi, burjuvazinin işçi sınıfının ve solun mücadelesini kırmak, sindirmek ve hatta yok etmek için düzenin tüm araçlarını çok organize biçimde kullandığı bir örnek olmasındandır.
İzleyen yıllarda hemen her ülkede kullanılacak olan tüm yol ve yöntemler tek bir olayda birbiri ardına uygulanmıştır:
Grevi kırmak için profesyonel grev kırıcıların kullanılmış, işçi direnişi silahlı saldırı ile kırılmaya çalışılmış ve işçiler katledilmiş, tepki gösteren işçilerin mitingi sabote edilmiş, olayla ilgisi olmayan işçi önderlerinin göstermelik bir mahkeme ile idam edilmesi sağlanmış, tüm bu süreçte basın yoluyla işçi örgütlerine ve sosyalistlere karşı yoğun bir karalama kampanyası sürdürülmüştür.
Günümüzde 1 Mayıs’ın anlamı
Görüldüğü gibi işçi sınıfının birlik, dayanışma ve mücadele günü 1 Mayıs tümüyle 8 saatlik işgünü için verilen mücadelenin ilk kez uluslararası büyük bir eylem biçimine dönüştürülmesinin üzerinde yükselmektedir.
1890’lı yıllardan sonra önemli mücadelelerle 8 saatlik işgünü hakkının kazanılmasında bir hayli ilerleme kaydedilmiştir. Kimi ülkelerde 1970’lerin sonlarına doğru ve 1980’lerin ilk yıllarında 35 saatlik iş haftası için yoğun bir mücadele verilerek, kısmi başarılar da sağlanmıştır.
1980’ler, yeni liberalizm akımının sahneye çıktığı ve özellikle de 1989 sonrasında hızla yaygınlık kazandığı bir dönemin de başlangıcı olmuştur. Ardından gelen küreselleşme söylemiyle birlikte işçi sınıfının kazanımlarına karşı yoğun bir saldırı başlamıştır.
Esneklik kavramıyla çalışma süreleri, çalışma biçimleri büyük ölçüde yeniden kapitalizmin ilk dönemlerinde olduğu gibi kapitalistlerin keyfiyetine bırakılmıştır.
Bugün işçi sınıfı yeniden, 10 saati bulan ve birçok yerde de aşan işgünü ile karşı karşıya kalmıştır. 1 Mayıs, dün olduğu gibi günümüzde de aynı hedefle önemini daha da artırmış durumdadır.
Ülkemizde yaşanan diğer sorunlar karşısında 8 saatlik işgünü, demokrasi, özgürlük, adalet ve barış talepleri işçi sınıfının öncelikleri olarak belirginleşmektedir.
Bu önceliklerin yaşama geçirilmesi, tüm işçi sınıfının ve tüm emekçi halk kesimlerinin örgütlü ve ortak mücadelesiyle mümkün olacaktır.
Sonuç
Ana hatlarıyla anlatmaya çalıştığımız her biri kitaplar dolusu bir hikayeyi içinde barındıran iki olay birbiriyle tümüyle bağımsızdır.
1 Mayıs AFL’nin 1886 genel grev başarısından yola çıkarak, 1890 yılında 8 saatlik işgünü için yeni bir genel grev yapılması kararı almasıyla başlayan, bu kararın yaygınlaşması amacıyla 1889 yılında toplanan 2. Enternasyonalin gündemine alınmasıyla devam eden ve Paris’teki kongrede kabul edilmesiyle olgunlaşan, 1890 yılında birçok ülkede gerçekleştirilen eylemlerle biçimlenen bir sürecin sonucudur.
Özünde 8 saatlik işgünü talebi vardır.
Ulusal bir eylem, uluslararası bir sınıf mücadelesine dönüşmüştür.
Dolayısıyla Chicago’daki komplo ile işçi sınıfının birlik, dayanışma ve mücadele günü olarak 1 Mayıs’ın kökeni ile en küçük bir bağlantısı bile yoktur.
Bu durum ne 1 Mayıs’ın tarihteki yerini ne de Chicago’da katledilen işçiler ile işçi önderinin idam edilmesinin işçi sınıfı mücadelesindeki önemini azaltır.
Her ikisi de farklı bir biçimde işçi sınıfı mücadelesinin önemli kilometre taşlarıdır.
Notlar:
(i) Yıldırım KOÇ, 1 Mayıs’ın kaynağına ilişkin yanlışlar; http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1334428622a.pdf
(ii)Sabahın sahibi var, DİSK Yayınları no: 58, Mayıs 2011, Sf. 1
(iii) http://www.marxists.org/archive/luxemburg/1894/02/may-day.htm
(iv) T. V. Powderly, Thirty Years of Labor (1890)
(v)Samuel L. Gompers, Eight Hours, Seventy Years of Labor (1925)
(vi)Proceedings of the Amerikan Federation of Labor, 1906
(vii)Alexander Trachtenberg. May Day Archive, The History of May Day, http://www.marxists.org/subject/mayday/articles/tracht.html Not: Metnin Türkçesinde Yıldırım Koç’un makalesindeki çevirisi tercih edilmiştir.
sendika.org